KURU TİP TRAFOLAR
Elektrik iletim ve dağıtım sistemlerinde kullanılan transformatörler, yapısal özelliklerine göre yağlı tip ve kuru tip olmak üzere iki gruba ayrılır. Uygulama alanlarına göre bu iki tipin avantaj ve dezavantajları değişiklik gösterir. Kuru tip trafolar, özellikle insanların yoğun bulunduğu kapalı alanlarda güvenlik açısından öne çıkar.
İçerisinde yalıtım yağı bulunan yağlı tip trafolar, yangın veya patlama gibi güvenlik riskleri barındırabilir. Ancak kuru tip trafolarda böyle bir tehlike söz konusu değildir. Bu nedenle hastaneler, okullar, alışveriş merkezleri ve benzeri yapılar gibi bina içi uygulamalarda kuru tip transformatör tercih edilir. Ancak kuru tip trafolar, yağlı tip modellere göre dış ortam koşullarına karşı daha hassastır.
Kuru Tip Trafo Yapısı ve Üretim Özellikleri
Kuru tip trafolarda yüksek gerilim sargıları, genellikle vakum ortamında dökülen epoksi reçineyle kaplanır. Bu kaplama, neme, kimyasal etkilere ve elektriksel zorlanmalara karşı güçlü bir direnç sağlar. Alçak gerilim sargıları ise epoksi reçine ya da prepreg teknolojisiyle yalıtılır. Bu tip trafolarda sargılar herhangi bir yağla korunmaz; doğrudan çevre koşullarına açık şekilde çalışırlar.
Trafonun çalıştığı ortama göre IP00 (korumasız), IP21, IP23 veya IP31 gibi farklı koruma sınıflarına sahip kabinler içinde kullanılabilir. Bu da kuru tip trafoların montaj yapılacak ortama göre şekillendirilmesini mümkün kılar.
Kuru Tip Trafolarda Güç Değerleri ve Ölçüler
Kuru tip trafo güçleri genel olarak 250 kVA’dan başlayarak özel uygulamalarda 8 MVA’ya kadar ulaşabilir. En sık karşılaşılan modellerden biri 1600 kVA ve 2500 kVA gücündeki kuru tip trafolardır. Ancak bu güçteki trafolar standart beton köşklere sığmaz; bu nedenle yerleşim projeleri hazırlanırken fiziki alan ihtiyacı dikkatle hesaplanmalıdır.
TEDAŞ projelerinde bina içine yerleştirilecek maksimum kuru tip trafo gücü genellikle 1250 kVA ile sınırlandırılmıştır. Bu sınır hem güvenlik hem de yerleşim açısından standartlaştırılmıştır.
Kuru Tip Trafolarda Soğutma Yöntemleri
Soğutma yöntemi açısından yağlı tip trafolar ısısını dolaşan trafo yağı aracılığıyla atarken; kuru tip trafolar, havanın doğal akışıyla soğutulur.Bu yöntemler ikiye ayrılır:
AN (Air Natural): Doğal hava akımı ile soğutma
AF (Air Forced): Fan destekli soğutma
Fanlar genellikle trafonun alt bölümüne yerleştirilir ve sıcaklık sensörleri tarafından kontrol edilir. Bu yapı sayesinde, trafo talebe bağlı olarak %40’a kadar ek yük altında bile güvenli şekilde çalışabilir. Ancak kabinsiz, IP00 sınıfındaki kuru tip trafolar yalnızca kapalı alanlarda kullanılmalı; dış ortam uygulamalarında ise mutlaka uygun IP koruma sınıfına sahip bir kabinle muhafaza edilmelidir.
Yalıtım Malzemesi Sıcaklık Sınıfları
Kuru tip transformatörlerde kullanılan sargı malzemeleri, termal dayanıklılığı belirleyen sıcaklık sınıflarına göre seçilir:
F Sınıfı: 155°C’ye kadar sıcaklık artışına dayanıklıdır.
H Sınıfı: 180°C’ye kadar çalışabilir.
Trafo teknik dökümanlarında sargı sınıfı “F/F” ya da “H/H” şeklinde gösterilir. Bu sınıflar, trafo seçiminde dikkat edilmesi gereken önemli teknik detaylardandır.
IEC 60076-11 Standardına Göre Çevre, İklim ve Yangın Dayanımı
Kuru tip trafoların çevresel koşullara dayanıklılığı uluslararası IEC 60076-11 standardına göre belirlenir. Aşağıda en yaygın kullanılan sınıflar özetlenmiştir:
Çevre Sınıfı:
E0: Temiz ve kuru ortamlarda çalışabilir.
E1: Hafif kirlilik ve düşük yoğunlaşmaya dayanıklıdır.
E2: Yoğun kirlilik ve nemli ortamlarda da çalışabilir.
İklim Sınıfı:
C1: -5°C’nin altında çalışmaz, ancak -25°C’ye kadar taşınabilir.
C2: -25°C’ye kadar sorunsuz çalışabilir.
Yangın Dayanım Sınıfı:
F0: Yangın riski düşük ortamlarda kullanılır.
F1: Yangına karşı yüksek güvenlik gerektiren yerlerde tercih edilir.
Çoğu trafo, E2 – C2 – F1 sınıflarına sahip olacak şekilde üretilir. Bu da onları zorlu çevresel koşullarda bile güvenle kullanılabilir hâle getirir.
Türkiye’de TEDAŞ Tipi Kuru Tip Trafolar
Türkiye’de kamuya devredilecek kuru tip transformatörler, TEDAŞ-MLZ/99-031.B teknik şartnamesine uygun şekilde üretilmelidir. Bu trafolar aşırı yüke karşı dayanıklı, patlama riski taşımayan, sismik etkilere karşı dirençli, kabinli kullanım imkânı sunan yapısıyla dikkat çeker.
Neden Kuru Tip Trafo Tercih Edilmeli?
Düşük bakım ihtiyacı olması, patlama riski olmaması, yangın güvenliği, daha sessiz çalışma, çevre dostu yapısı, kompakt tasarım ve yer tasarrufu ile tercih edilmelidir. Birçok üretici markalar, 400 kVA, 630 kVA, 1600 kVA, 2500 kVA gibi farklı güç kapasitelerinde ürünler sunar. Kuru tip trafo fiyatları ise modelin gücüne, izolasyon sınıfına, koruma kabini olup olmamasına ve kademe değiştirici tipine göre değişkenlik gösterir. Günümüzde kuru tip trafo çözümleri hem teknik performansı hem de sunduğu güvenlik avantajları ile birçok projede öncelikli tercih hâline gelmiştir.
