Yıldırımdan Korunma Sistemleri Nelerdir? Kapsamlı Rehber
Yıldırım deşarjı, doğanın en güçlü ve yıkıcı olaylarından biridir. Yapılara isabet etmesi durumunda yangın, yapısal hasar ve can kaybı gibi ciddi sonuçlar doğurabilir. Ancak tehlike sadece fiziksel darbe ile sınırlı değildir; yıldırımın oluşturduğu ani aşırı gerilimler ve elektromanyetik darbe, kilometrelerce alandaki hassas elektronik cihazları anında kullanılmaz hale getirebilir. Bu nedenle, modern yıldırımdan korunma sistemleri, yapıları ve içindeki teknolojik varlıkları bir bütün olarak korumayı hedefler.
Dış Yıldırımlık ve İç Yıldırımlık
Etkili bir koruma, iki temel bileşenden oluşur: Dış yıldırımlık ve iç yıldırımlık. Dış yıldırımlık, yıldırımın fiziksel etkilerini yapıdan uzak tutmayı amaçlarken, iç yıldırımlık ise elektrik ve veri hatları üzerinden ilerleyen gerilim darbelerine karşı koruma sağlar. Bu iki sistem birbirini tamamlar ve biri olmadan diğeri tam anlamıyla etkili olamaz.
Dış Yıldırımlık Sistemleri: Yıldırımı Karşılamak ve Yönlendirmek
Binaları yıldırımdan nasıl koruruz? sorusunun ilk cevabı dış yıldırımlık sistemleridir. Bu sistemlerin temel amacı, yıldırım darbesini güvenli bir şekilde yakalayıp, yapıya zarar vermeden toprağa iletmektir. İki ana dış yıldırımlık yöntemi bulunur.
Pasif Paratoner (Faraday Kafesi ve Franklin Çubuğu)
Faraday kafesi nasıl çalışır? Bu yöntem, yapıyı iletken bir ağ ile örerek koruma altına alır. Çatıya yerleştirilen yatay iletkenler ve bunları toprağa bağlayan dikey iniş iletkeni hatları sayesinde, yıldırım darbesi yapının dış yüzeyinden akarak güvenle toprağa ulaşır. Bu sistemin en basit hali, mucidi Benjamin Franklin'den adını alan ve sadece sivri bir yıldırım yakalama ucu kullanan Franklin Çubuğu'dur. Pasif paratoner (Faraday Kafesi), özellikle hassas tesislerde ve tarihi yapılarda tercih edilen en güvenilir yöntemlerden biridir.
Aktif Paratoner
Peki, paratoner nedir ve aktif olanı nasıl çalışır? Aktif paratoner, ucu ndaki özel bir mekanizma sayesinde yıldırımın oluşmasından hemen önce atmosferde iyonizasyon yaratarak yıldırımı üzerine çeken bir sistemdir. Bu sayede tek bir noktadan çok daha geniş bir koruma alanı sağlar. Kurulum kolaylığı ve daha az iletken kullanılması nedeniyle Türkiye'de ve dünyada yaygın olarak tercih edilmektedir.
Dış Yıldırımlık Bileşenleri: Yakala, İlet ve Dağıt
Bir dış yıldırımlık sisteminin temel parçaları Yıldırım Yakalama Ucu, İniş İletkeni ve Topraklama Sistemidir.
- Yıldırım Yakalama Ucu, Yıldırımın ilk temas ettiği, sistemin en tepesindeki metal parçadır.
- İniş İletkeni, Yakalanan yüksek akımı, yapı duvarından güvenli bir mesafede aşağıya, topraklama sistemine taşıyan özel kesitli kablolardır.
- Topraklama Sistemi, Gelen yıldırım akımını toprağa güvenli bir şekilde dağıtan en kritik bileşendir. Düşük topraklama direnci değerine sahip olmalı ve canlılar için tehlike oluşturan adım gerilimi riskini minimize edecek şekilde tasarlanmalıdır.
İç Yıldırımlık: AG Parafudr ile Elektronik Cihaz Koruması
Paratoner tek başına yeterli mi? Bu, en sık sorulan ama en tehlikeli yanılgıyı barındıran sorudur. Cevap kesinlikle Hayırdır. Dış yıldırımlık sistemi, sadece binanın fiziksel yapısını korur. Yıldırım darbesi anında enerji ve data hatları üzerinde oluşan ani gerilim dalgalanmaları, elektronik cihaz koruması sağlanmazsa tüm cihazları yakabilir. İç yıldırımlık, yani aşırı gerilim koruma (AG Parafudr) bu tip durumlarda devreye girer.
AG Parafudr Ne İşe Yarar?
AG Parafudr ne işe yarar? sorusunun en basit yanıtı, bir nevi "elektriksel sigorta" olduğudur. Binanın ana elektrik panosuna, tali panolara ve hassas cihazların prizlerine takılan bu cihazlar, normal voltajda pasif durur. Ancak bir gerilim yükselmesi algıladıkları anda milisaniyeler içinde devreye girerek fazla gerilimi topraklama hattına boşaltır ve şebekenin tekrar normal seviyeye dönmesini sağlarlar.
Planlama, Standartlar ve Yönetmelikler
Etkili bir koruma için tesisin özelliklerine göre bir yıldırım risk analizi yapılması şarttır. Bu analiz sonucunda hangi seviyede koruma gerektiği belirlenir. Tasarım ve uygulamalar, uluslararası IEC 62305 standardı temel alınarak yapılmalıdır. Peki, yıldırımdan korunma yönetmeliği var mı? Evet, Türkiye'de Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ve ilgili diğer standartlar, belirli özelliklerdeki yapılar için bu sistemlerin kurulmasını zorunlu kılmaktadır.
Sık Sorulan Sorular
Faraday Kafesi ile Aktif Paratoner arasındaki temel fark nedir?
Faraday kafesi pasif bir sistemdir; yıldırımın düşeceği noktayı beklemez, yapıyı bir ağ gibi sararak korur. Aktif paratoner ise iyonizasyon yayarak yıldırımın kendi üzerine düşmesi için aktif bir çaba gösterir ve daha geniş bir alanı korur.
Yıldırımdan korunma sistemlerinin bakımı gerekir mi?
Evet, kesinlikle. Özellikle topraklama sisteminin direnç değeri ve iletkenlerin fiziksel durumu, yetkili kişiler tarafından standartlara uygun periyotlarda (genellikle yılda bir) ölçülmeli ve kontrol edilmelidir.
AG Parafudr hangi cihazları korur?
Kademeli olarak uygulandığında, ana panodaki bir parafudr tüm tesisatı, tali panolardaki parafudrlar o kattaki veya bölümdeki cihazları, prize takılan hassas koruyucular ise doğrudan kombi, televizyon, bilgisayar gibi son kullanıcı cihazlarını korur.
